### Orhun Yazıtları: Türk Tarihinin İlk Yazılı Belgeleri

 

#### Giriş

Orhun Yazıtları, 8. yüzyılda Orhun Nehri civarında dikilmiş olan, Türk tarihinin ve edebiyatının en eski yazılı belgeleri olarak kabul edilen anıtlardır. Bu yazıtlar, Göktürk Devleti'nin önemli liderleri Bilge Kağan, Kül Tigin ve Tonyukuk adına dikilmiştir.

 

#### Tarihsel Bağlam

Orhun Yazıtları, 8. yüzyılda Göktürk Devleti'nin ikinci kağanlık dönemi sırasında dikilmiştir. Bu dönemde, Göktürkler Orta Asya'da güçlü bir devlet kurmuş ve bu bölgedeki diğer kavimlere hükmetmiştir. Yazıtlar, Türklerin siyasi, sosyal ve kültürel hayatı hakkında değerli bilgiler sunar.

 

#### Keşfi ve Çözülmesi

Orhun Yazıtları, 19. yüzyılın sonlarında Rus araştırmacılar tarafından keşfedilmiştir. 1893 yılında, Danimarkalı dilbilimci Vilhelm Thomsen, Orhun Yazıtları'ndaki runik yazıyı çözmeyi başarmış ve bu yazıtların Türk diliyle yazılmış olduğunu ortaya koymuştur.

 

#### Yazıtların İçeriği

Orhun Yazıtları, Göktürklerin tarihini, hükümdarların başarılarını, halkın çektiği sıkıntıları ve verilen öğütleri içeren metinlerdir. Yazıtların başlıca bölümleri şunlardır:

 

1. **Bilge Kağan Yazıtı**:

   - Bilge Kağan'ın yönetim dönemini, başarılarını ve halka verdiği öğütleri içerir. Kağan, halkına sadık kalmaları ve devletin güçlenmesi için çalışmaları gerektiğini vurgular.

 

2. **Kül Tigin Yazıtı**:

   - Kül Tigin'in askeri başarılarını ve kahramanlıklarını anlatır. Kül Tigin, Bilge Kağan'ın kardeşi ve Göktürk ordusunun önemli bir komutanıdır. Yazıtta, Kül Tigin'in cesareti ve liderliği övülür.

 

3. **Tonyukuk Yazıtı**:

   - Tonyukuk'un stratejik zekasını ve danışmanlık yaptığı dönemdeki başarılarını anlatır. Tonyukuk, Göktürk Devleti'nin önemli bir devlet adamı ve stratejistidir.

 

#### Yazıtların Dil ve Yazı Özellikleri

Orhun Yazıtları, Eski Türkçe ile yazılmıştır ve Göktürk alfabesi kullanılmıştır. Bu alfabe, runik karakterlerden oluşur ve sağdan sola doğru yazılır. Yazıtların dili, sade ve anlaşılır bir dildir. Aynı zamanda, Türkçenin tarihsel gelişimi hakkında önemli bilgiler sunar.

 

#### Yazıtların Önemi

Orhun Yazıtları, Türk tarihinin ve edebiyatının en önemli belgelerinden biridir. Bu yazıtlar, Türklerin kökenleri, devlet yapıları, sosyal hayatları ve kültürel değerleri hakkında bilgi verir. Ayrıca, Türk dili ve yazısının gelişimi açısından da büyük bir öneme sahiptir.

 

- **Tarihî Değer**: Yazıtlar, Göktürk Devleti'nin siyasi tarihini ve liderlerinin başarılarını belgeler.

- **Dilbilimsel Değer**: Eski Türkçenin özelliklerini ve Türk dilinin tarihi gelişimini anlamamıza yardımcı olur.

- **Kültürel Değer**: Türk kültürünün, inançlarının ve toplumsal yapısının anlaşılmasına katkı sağlar.

 

#### Orhun Yazıtları'nın Korunması

Bugün Orhun Yazıtları, Moğolistan sınırları içinde bulunmaktadır ve UNESCO Dünya Mirası Listesi'ne dahil edilmiştir. Yazıtlar, bilim insanları tarafından korunmakta ve incelenmektedir. Ayrıca, yazıtların kopyaları ve çevirileri birçok müze ve akademik kurumda sergilenmektedir.

 

### Sonuç

Orhun Yazıtları, Türk tarihinin ve kültürünün en değerli hazinelerinden biridir. Bu yazıtlar, Göktürklerin tarihini, dilini, kültürünü ve toplumsal yapısını anlamak için eşsiz bir kaynak sağlar. Orhun Yazıtları, Türk milletinin geçmişine ışık tutan ve gelecek nesillere önemli dersler veren bir mirastır.