### Divân-ı Lügati't-Türk: Türk Dili ve Kültürünün İlk Ansiklopedisi

#### Giriş

Divân-ı Lügati't-Türk, Kaşgarlı Mahmud tarafından 1072-1074 yılları arasında yazılmış, Türk dilinin ve kültürünün en eski ve en önemli sözlüklerinden biridir. Eser, Türkçe kelimeleri Arapça açıklamalarla birlikte sunar ve dönemin Türk boylarının dilleri, lehçeleri, kültürel özellikleri hakkında değerli bilgiler içerir.

#### Kaşgarlı Mahmud Kimdir?

Kaşgarlı Mahmud, 11. yüzyılda yaşamış bir Türk bilgini ve dilbilimcisidir. Kaşgar şehrinde doğduğu bilinir. Kendisi iyi bir eğitim almış, Arapça ve Farsça başta olmak üzere birçok dili öğrenmiştir. Türk dillerini ve kültürünü derinlemesine inceleyerek Divân-ı Lügati't-Türk'ü yazmıştır.

#### Eserin Amacı ve Önemi

Divân-ı Lügati't-Türk'ün yazılış amacı, Arap dünyasına Türk dilini ve kültürünü tanıtmaktır. Kaşgarlı Mahmud, bu eseri yazarken Araplara Türkçe öğretmeyi ve Türk kültürünü tanıtmayı hedeflemiştir. Eser, aynı zamanda dönemin Türk dünyasının kültürel ve dilsel zenginliklerini belgelemektedir.

#### Eserin İçeriği

Divân-ı Lügati't-Türk, yaklaşık 7500 Türkçe kelimeyi ve bu kelimelerin Arapça karşılıklarını içerir. Eserin içeriği şu şekilde özetlenebilir:

- **Sözlük Kısmı:** Türkçe kelimeler alfabetik sırayla verilmiş ve Arapça açıklamaları yapılmıştır. Her kelimenin anlamı, kullanımı ve çeşitli lehçelerdeki karşılıkları detaylı bir şekilde açıklanmıştır.

- **Atasözleri ve Deyimler:** Eser, Türk atasözleri ve deyimlerini de içerir. Bu bölüm, Türklerin yaşam tarzı, düşünce yapısı ve sosyal ilişkileri hakkında bilgi verir.

- **Edebi Örnekler:** Şiirler, maniler ve diğer edebi örnekler, Türk edebiyatının zenginliğini ve çeşitliliğini gösterir.

- **Dilbilgisi Notları:** Kaşgarlı Mahmud, Türk dillerinin gramer yapısı hakkında da bilgiler sunar. Bu, dilin fonetik özellikleri, ekler ve kelime yapıları hakkında önemli bilgiler içerir.

- **Coğrafi ve Etnografik Bilgiler:** Eserde, Türk boylarının yaşadığı bölgeler, sosyal yapıları, gelenekleri ve yaşam tarzları hakkında detaylı bilgiler bulunur.

#### Eserin Yapısı ve Bölümleri

Divân-ı Lügati't-Türk, alfabetik düzenlenmiş bir sözlük yapısına sahiptir. Her harf, kendi içinde sıralanmış kelimeleri ve bu kelimelerin Arapça açıklamalarını içerir. Ayrıca eserin başında, eserin yazılış amacı ve yöntemi hakkında bilgi veren bir önsöz bulunmaktadır.

#### Eserin Keşfi ve Günümüze Ulaşması

Divân-ı Lügati't-Türk'ün tek orijinal nüshası, 1915 yılında Ali Emiri Efendi tarafından bulunmuştur. Bu önemli keşif, eserin kaybolmaktan kurtarılmasını sağlamıştır. Ali Emiri Efendi, eseri Türk kültür ve edebiyatının önemli bir mirası olarak kabul etmiş ve bu eserin günümüze ulaşmasını sağlamıştır. Daha sonra eser, Besim Atalay tarafından Türkiye Türkçesine çevrilmiş ve 1939-1941 yılları arasında basılmıştır.

#### Eserin Etkisi ve Mirası

Divân-ı Lügati't-Türk, Türk dili ve kültürü üzerine yapılan çalışmalarda temel kaynaklardan biri olarak kabul edilir. Eser, Türkoloji araştırmalarına büyük katkı sağlamış ve Türk dilinin tarihi gelişimi hakkında önemli bilgiler sunmuştur. Ayrıca, Türk dünyasının kültürel ve etnografik zenginliklerini belgeleyen değerli bir eser olarak da önemini korumaktadır.

#### Sonuç

Divân-ı Lügati't-Türk, Kaşgarlı Mahmud'un Türk dili ve kültürüne yaptığı büyük bir katkıdır. Bu eser, Türkçenin ve Türk kültürünün zenginliğini ortaya koyar ve Türkoloji çalışmalarında temel bir kaynak olarak değerini korur. Kaşgarlı Mahmud'un bu eseri, Türk dilinin ve kültürünün korunması ve gelecek nesillere aktarılması açısından büyük bir öneme sahiptir.